Սպիտակը՝ սևին. Տղերքը

Ռուբեն Դավիդ Գոնսալես Գալյեգո

Նախորդ հատվածը

Պալատում մենք տասը հոգի էինք։ Ավելի ճիշտ՝ ինը։ Վովկային չէինք հաշվում։ Վովկան չէր խոսում։ Ոչինչ չէր կարողանում անել. մենակ ուտում ու կեղտոտում էր։ Հաճախ արթնանում էինք նրա բղավոցից։ Նա, ինչպես միշտ, ուտել էր ուզում։ Կարող էր շատ ուտել՝ իչքան տային։ Տալիս էին բոլորի չափ, բայց նրա համար քիչ էր, ու բղավում էր. տասներկուամյա նորածին։

Մեկ էլ՝ ես ու Վասիլյոկը։ Վասիլյոկը քսան տարեկանի տեսք ուներ։ Նրա ոտքերն էին կաթվածահար։ Առողջ էր ցլի պես. ավելի շուտ՝ բոլոր մտավոր հետամնաց մարդկանց պես։ Մի անգամ բռնեց իրեն ծաղրող դայակի ոտքը, սա չէր կարողանում ազատվել, ու ոտքի վրա էլ երկար ժամանակ կապտուկը չէր անցնում։ Դայակները ծաղրում էին նրան՝ էդ անմեղ ցլին։ Անցնելիս խփում էին ուսին կամ մի թթու բան ասում, սա էլ հետո ամբողջ գիշեր աղմուկով իրեն էր քորում՝ տեղիք տալով նոր կատակների։ Ընդհանուր առմամբ նրան լավ էին վերաբերվում։ Միշտ ուտելու կրկնակի բաժին էին տալիս։

Ես իննամյա տղա եմ։ Պատկերացրեք՝ անդամալույծ մի մարդ։ Պառկել է՝ արմունկները հատակին հենած և ճոճվում է մի կողքից մյուսը։ Նա մի բան է անում, բայց դուք դեռ չեք հասկանում` ինչ։ Նա սողում է։
Ես արագ էի սողում՝ կես ժամում մի երեք հարյուր մետր, եթե չհոգնեի։ Բայց ամեն 10-15 մետրից ստիպված էի հանգստանալ։
Բայց ես կարո՜ղ էի սողալ։ Սողալ կարողանում էինք միայն ես ու Վասիյլոկը։ Հենց դա էլ մեզ տարբերում էր մյուսներից։
Նրանք յոթն էին։ Բոլորի անունները չեմ հիշում։ Ոչ էլ ինձ թույլատրված էր իմանալ նրանց անունները։ Մենակ Սաշկա Պոդդուբնին էր կարողանում նստել, ու դայակներն առավոտյան նրան նստեցնում էին հատակին՝ ցածրիկ սեղանի առաջ։ Մյուսներն օրերով պառկած էին մահճակալին։ Նրանց մասին ասում էին «տղերքը»։ Հարգանքը նրանց նկատմամբ մանկատանը բացարձակ էր, նույնիսկ մանկատան կնքահայրը գալիս էր նրանց հետ խորհրդակցելու։ Մենակ մեր սենյակում հեռուստացույց կար, ու երբ ուզեինք, կարող էինք նայել։

Ես պատահաբար ընկա այդ սենյակը։ Ինձ որ բերեցին, հենց այդ ժամանակ տղերքից մեկը մեռել էր։ Դա 3-րդ համարի դժբախտ մահճակալն էր։ Ինձնից առաջ այդտեղ երեք հոգի էր քնել, ու բոլորն էլ մեռել էին։ Ոչ ոք չէր ուզում զբաղեցնել դա, բայց ես նոր էի։ Հետո ինձ ուզում էին ուրիշ սենյակ տեղափոխել, բայց Սաշկա Պոդդուբնին խնդրեց, ու թողեցին։ Դե, դա ուրիշ պատմություն է։ Մի անգամ Սաշկան զուգարան էր ուզում, իսկ Վասիլյոկը սենյակում չէր։ Ես կարող էի ընտրել. կամ դայակին կանչել, կամ փորձել ինքնուրույն օգնել։ Ատամներով բռնեցի նրա տաբատի գոտին, քաշեցի, առաջ հրեցի անոթը, և նա միզեց։ Հիմա, մանկատան չգրված օրենքով, ես էլ կարող էի իրեն մի բան խնդրել։ Հավաքելով ողջ անպատկառությունս՝ խնդրեցի նրան մի գիրք տալ կարդալու։ Նա շատ գիրք ուներ։ Միշտ ինչ-որ բան կարդում էր կամ թարգմանում գերմաներենից։

-Վերցրու «Երեք հրացանակիրները»։
-«Երեք հրացանակիրները» կարդացել եմ, համ էլ դա մանկական է։ «Սոլյարիսը» տուր։
-Բան չես հասկանա։
-Կհասկանամ։
-Համառն ես, ու դա լավ է։ Վերցրու «Սոլյարիսը», հետո կպատմես՝ ինչ հասկացար։
Մի կիրակիի ընթացքում կարդացի «Սոլյարիսը»։ Երբ Սաշան հարցրեց՝ ինչ եմ հասկացել գրքից, պատասխանեցի. «Գլխավոր հերոսի ինչի՞ն էր պետք երկինք թռչել. կնոջ հետ շուտ պիտի հարաբերությունները պարզեր ու էն էլ՝ երկրի վրա»։ Սաշան ասաց, որ ես դեռ փոքր եմ ու բան չեմ հասկանում, բայց դրանից հետո գրքերը տալիս էր, որ կարդամ։ Ընդհանրապես բախտս բերել էր։ Տղերքը ինձ լավ էին վերաբերվում։

Շեֆերը եկան։ Շեֆերը մանկավարժական ինստիտուտի ուսանողներն էին։ Մեզ հավաքեցին մեծ դահլիճում, մեզ համար երգեցին ու գնացին։ Ավելի ճիշտ՝ ոչ բոլորը գնացին։ Շեֆական օգնության ծրագրով ուսանողները պիտի մեզ հետ ինչ-ինչ միջոցառում անցկացնեին, օգնեին տնայիններն անելու և այլն։ Բայց մեծ մասը մեզ մոտենում էր ինչպես բորոտների։ «Ինչպես բորոտների» արտահայտությունը ես հետո եմ մի տեղ կարդացել, ու շատ եմ հավանել։ Ուրիշ ինչպե՞ս կանվանեք չռված աչքերն ու վատ թաքցրած զզվանքը։
Բայց գալիս էին։ Որքան էլ տարօրինակ է, դրանք երկնքի աստղերով չբավարարվող ուսանողուհիներն էին։ Բնական բարությունն ու կարեկցանքը, գուցե նաև հետաքրքրասիրությունը նորից ու նորից նրանց բերում էին մեզ մոտ։

Մի այդպիսի աղջիկ մտավ նաև մեր սենյակ։
-Տղանե՛ր, ձեզ ինչո՞վ օգնեմ։
-Չիֆիր կխմե՞ս։
-Ի՞նչ։
-Թունդ թեյ։
-Կխմեմ։
-Դե, ներքնակիս տակից ջեռակը հանիր, տարան՝ պահարանիկից, գնա ջուր բեր ու պատրաստիր մահճակալի տակ։
Վովկա Մոսկվան էր ասում։ Մականունն էր «Մոսկվա»։ Թե ինչու, չգիտեմ։
Այդ ուսանողուհին մի քանի անգամ եկավ մեզ մոտ։ Տղերքը շոկոլադ էին հյուրասիրում, անեկդոտներ պատմում։ Նրա հետ հետաքրքիր էր ու ուրախ։
Մի անգամ մի քիչ երկար մնաց մեզ մոտ, ու եկավ գնալու ժամանակը։ Ոչ ոք, իհարկե, չէր ուզում նրան բաց թողնել։
-Տղանե՛ր, ախր դեռ ֆիզիկան ու մաթեմատիկան պիտի սովորեմ. միանգամից արտագրել թույլ չեն տա։
-Ո՞ր կուրսում ես։
-Երկրորդում։
-Հետդ դասագիրք կա՞։
-Պայուսակիս մեջ է։
-Հանիր, պահանջը կարդա,-ասում է Գենկան անկյունի մահճակալից։
Հանեց, նստեց, որ կարդա։
-Բայց ես, ախր, բան չեմ հասկանում։
-Ես էլ։ Մի տարի է՝ բարձրագույնն եմ սովորում։ Բարձրաձայն կարդա։
-Բա ֆորմուլանե՞րը։
-Ֆորմուլաներն էլ կարդա։
Աղջիկը կարդում էր իր դասագիրքը, մենք ուրախանում էինք, որ նա դեռ չի գնում, և կասկած չունեինք, որ Գենկան կլուծի նրա խնդիրները։

Նա երկար կարդում էր, հետո Գենկան ասաց, որ նստի սեղանի մոտ ու գրի։
-Բայց, ախր դու չես տեսնում՝ ես ինչ եմ գրում։
-Դու տեսնում ես, չէ՞։
-Տեսնում եմ։
-Դե, գրիր։
Եվ թելադրեց աղջկան նրա բոլոր խնդիրների լուծումներն ու լռեց։
-Պատասխանների հետ համեմատե՞մ։ Պատասխաններն ունեմ։
-Համեմատիր։
-Ամեն ինչ ճիշտ է։ Էդ ո՞նց կարողացար։ Առանց նայելու։ Ախր էդքան փոքր ես։
Գենկան մի տասը կիլո էր։ Բացի նրանից, որ չէր քայլում, ինչ-որ խնդիր ուներ նաև վահանագեղձի հետ. չէր աճում։ Սովորաբար նրան վերմակով ծածկում էին մինչև վիզը, իսկ վերմակի տակից նայում էր ութամյա տղայի դեմքը։ Բայց դա նաև լավ էր։ Նրան երբեմն հանում էին դուրս։ Ես ու Վասիլյոկը կարողանում էինք ինքնուրույն սողալ ասֆալտի վրա, մյուսները դուրսը չէին տեսել։
-Ես տասնութ տարեկան եմ։ Ինչքան դու ես փոքր, էնքան էլ՝ ես։
-Վա՞յ, տղանե՛ր (աղջիկը նրանց «տղաներ» էր ասում, ու էլ ոչ ոք նրանց էդպես չէր ասում), ես էլ կարծում էի՝ դեռ դպրոցական եք։
-Պաշտոնապես դպրոցական ենք։ Երկտարեցի։ Իսկ ոմանք ամեն դասարանում են երկու տարի մնացել։ Ուղղակի մեր մանկատան տնօրենն է բարի։ Չի ուզում մեզ ծերանոց ուղարկել։ Էնտեղ խնամող չի լինի, ու մենք կմեռնենք։
-Բա ինչո՞ւ ինստիտուտ չեք ընդունվում։ Ախր գերազանցիկ կլինեիք։
-Մենակ քայլողներին են ընդունում ինստիտուտ։
Նա արագ-արագ հավաքվեց ու գնաց։ Ես  սողացի դեպի միջանցք։ Անձրև էր գալիս, ու ես ուզեցի մոտենալ դռանը։

Զով էր՝ ուշ աշուն էր, թե վաղ գարուն։ Մուտքի դռները չէին փակում, ու ես սիրում էի սողալ ընդհուպ մինչև ելքը, նայել անձրևը։ Անձրևի մի քանի կաթիլ ներս էին ընկնում, հասնում ինձ։ Լավ էր ու տխուր։
Բայց այդ անգամ դռան մոտ իմ տեղն զբաղված էր։ Պինդ հենված դռանը՝ կանգնել էր այն նույն ուսանողուհին ու ագահորեն ծխում էր։ Ու լաց էր լինում։ Չեմ հիշում՝ ինչ էր հագել։ Մենակ հիշում եմ կրունկներով կոշիկները։ Շատ սիրուն էր։ Ինձ թվաց՝ այդքան սիրուն աղջիկ ես էլ չեմ տեսնի։ Նա ծխում ու լալիս էր։ Հետո վերջացրեց ծխախոտն ու գնաց անձրևի տակ։ Առանց թիկնոցի ու հովանոցի։

Ու էլ մեզ մոտ չեկավ։

*
Մոսկվայից հանձնաժողով եկավ։ Տնօրենին նկատողություն տվեցին, բոլոր տղերքին ուղարկեցին ծերանոց։ Նրանց դաստիարակը եկավ մեր դասարան. «Հիմա՝ ձեզ հետ եմ աշխատելու մինչև ավարտեք»։ Ես հինգերորդ դասարան էի, տարրական դպրոցն ավարտել էինք, ու հիմա մեզ «մեր» դասղեկն ու «մեր» դաստիարակն էր հասնում։

Տղերքին ծերանոց տանելուց մի ամիս հետո նա գնացել էր իր խնամարկյալներին տեսության։ Եկավ ու մեզ պատմեց։ Ութ հոգուց մենակ Գենկան է կենդանի մնացել։ Ծերանոցը բարաքների նման առանձին տարածքներից էր բաղկացած։ Ծերերն ու հաշմանդամները տեսակավորված էին ըստ հաշմանդամության աստիճանի։ «Մերոնք» պառկած են եղել առանձին բարաքում՝ անհուսալիների հետ։ Պատի երկայնքով ձգվում էին մահճակալների շարքերը, որոնցից մեզ էր կաթում։ Նրանց ոչ ոք չէր այցելում։ Դաստիարակը նրանց մեծ տարայով կոմպոտ էր տարել։ Գենայի մասին ասում էր՝ «Չարացած է»։ «Կոմպոտը հետ տարեք. մեկ է՝ քայլողները կուտեն»։
Հարցրի՝ որ մեծանամ, ինձ ի՞նչ են անելու։ Էլի տանելու են ծերանոց, որ մեռնե՞մ։
-Իհարկե։
-Բայց ես տասնհինգ տարեկան եմ լինելու։ Չեմ ուզում էդքան շուտ մեռնել։ Ուրեմն՝ ամեն ինչ իզո՞ւր է։ Ինչո՞ւ եմ բա սովորում։
-Բոլորովին էլ իզուր չէ։ Դուք պիտի սովորեք, որովհետև ձեզ ձրի կերակրում են։ Եվ ընդհանրապես, դասերդ սովորե՞լ ես։
Դրանից հետո ես շատ փոխվեցի։ Ամենափոքրիկ առիթով աչքերս լցվում էին, ու ես լաց էի լինում։ Ո՛չ համոզելն էր օգնում, ո՛չ սպառնալը։ Ձենովս մեկ գոռում էի։
Ինձ համար բժիշկ կանչեցին։ Մի պուճուր տղա էր. եկավ, նստեց հատակին՝ կողքիս, ժպտաց ու ինչ-որ բան հարցրեց։ Ես ի պատասխան ժպտացի։ Չէի ուզում հետը խոսել, բայց ստիպված էի։
-Ինչո՞ւ ես անընդհատ լաց լինում։
-Անընդհատ չի։
-Երեկ ինչո՞ւ էիր լաց լինում։
-Սողում էի, գլուխս մի տեղ խփեցի, լաց եղա։
-Ես քեզ չեմ հավատում։ Ինձ քո դաստիարակը պատմել է. դու անընդհատ ես լաց լինում։ Նորմալ չի։ Ինչո՞ւ չես ուզում հետս խոսել։
-Որովհետև Դուք հոգեբույժ եք։ Հոգեբուժները բոլորն էլ սկզբում շատ բարի են, բայց հետո տանում են հիվանդանոց։ Իսկ հիվանդանոցում սրսկում են ու էնպիսի հաբեր են տալիս, որ Վասիլյոկի նման ես դառնում։
-Քեզ ո՞վ է էդ անհեթեթությունն ասել։ Ոչ ոք քեզ չի տանելու։ Վասիլյո՞կն ով է։
-Հիվանդանոցը Վովկա Մոսկվան է ասել։
-Բա՝ հիմա ո՞ւր է քո Վովկան։
-Մեռել է։ Բոլորն էլ մեռել են։ Նրանք հա՛մ խելոք էին, հա՛մ բարի։ Իսկ Սաշկա Պոդդուբնին ինձ իր գրքերը տալիս էր կարդալու։ Ու հիմա նրանք չկան, իսկ Վասիլյոկը կա։ Նրան ուրիշ ինտերնատ են տարել՝ լավը, որովհետև կարողանում է սողալ ու զուգարան գնում է ինքնուրույն։
-Բա, քեզ ո՞վ ասաց, որ նրանք բոլորն էլ մեռել են։
-Դաստիարակը։ Համ էլ ասաց՝ որ տասնհինգս լրանա, ինձ էլ են տանելու։ Հիմա տասը տարեկան եմ։
Դաստիարակը տարակուսած նայեց բժշկին ու ասաց. «Հետո՞ ինչ։ Դրա մեջ ի՞նչ կա։ Ես դա ամբողջ դասարանին եմ պատմել»։ Բժիշկն սկսեց ծխել։Ես առաջին անգամն էի տեսնում, որ մեծ մարդը ծխեր սենյակում։ Չգիտես ինչու, նա ինձ դուր էր գալիս։
-Դու ինձնից վախենո՞ւմ ես։
-Հա։
Նա ամենևին չար չէր։ Ծխեց մինչև վերջ, նայեց վրաս ու գնաց։
Իսկ Գենկան շուտ մեռավ։

 

Շարունակություն

Թարգմանեց Հասմիկ Ղազարյանը