Սպիտակը՝ սևին. Ամերիկա. Դեբիլը

Ռուբեն Դավիդ Գոնսալես Գալյեգո
Սահմանափակ հնարավորություններով մարդկանց օրվա առթիվ (Հ.Ղ.)

Նախորդ հատվածը

Ամերիկա
Այս երկիրը հարկավոր էր ատել։ Ընդունված էր։ Ատել պետք էր բոլոր կապիտալիստական երկրները, բայց Ամերիկան՝ հատկապես։ Ամերիկայում թշնամիներն էին ապրում՝ բանվոր դասակարգի արյունը ծծող բուրժուաները։ Ամերիկյան իմպերիալիզմը մեզ համար ատոմային ռումբ է պատրաստել։ Ամերիկայում բանվորները մշտապես քաղցում ու մեռնում են, ԱՄՆ-ում Սովետական Միության դեսպանատան դիմաց անվերջ հոսքով հեղվում է քաղաքացիությունը փոխել ցանկացողների հերթը։ Մեզ էսպես էին սովորեցնում։ Մենք հավատում էինք։
Ես Ամերիկան սիրեցի ինը տարեկանից։ Հատկապես ինը տարեկանում ինձ պատմեցին, որ Ամերիկայում հաշմանդամներ չկան։ Նրանց սպանում են։ Բոլորին։ Եթե ընտանիքում հաշմանդամ է ծնվում, բժիշկը երեխային մահացու ներարկում է անում։
-Հիմա հասկանո՞ւմ եք, երեխաներ, ինչպես է ձեր բախտը բերել, որ ծնվել եք մեր երկրում։ Սովետական միությունում հաշմանդամ երեխաներին չեն սպանում։ Ձեզ կրթում են, բուժում և անվճար կերկրում։ Դուք պիտի լավ սովորեք, պետքական մասնագիտություն ստանաք։
Ես չեմ ուզում, որ ինձ անվճար կերակրեն, երբեք պետքական մասնագիտություն չեմ ստանա։ Ես ներակրում եմ ուզում։ Ես ուզում եմ Ամերիկա գնալ։
Դեբիլը
Ես դեբիլ եմ։ Սա վիրավորական մականուն չէ, պարզապես փաստի արձանագրում է։ Իմ ինտելեկտի մակարդակը բավարար բարձր չէ ինքնուրույն գոյատևման համար, տարրական կենդանի մնալը։ Փոքրուց գիտեմ, որ դեբիլությունը լինում է փոխհատուցված և ոչ փոխհատուցված։
Փոխհատուցված դեբիլությունը մտավոր անբավարարությունն է, որի պայմաններում մարդն ունակ է ապրելու հանրության մեջ առանց կողմնակի օգնության։ Որպես փոխհատուցված դեբիլության դասական օրինակ բերում են մտածողության խնդիրներ ունեցող մարդկանց, ում մանկավարժների ու բժիշկների ջանքերով հաջողվել է սովորեցնել ներկարարի կամ բակ մաքրողի մասնագիտությունը։ Մանկավարժներն ինձ սովորեցնում էին լուծել բարդ հավասարումներ, բժիշկները լցոնում էին դեղորայքով, հոգատարությամբ գիպսե կոշտ կապոցներ էին դնում։ Նրանց ջանքերն իզուր անցան։ Ներկարարի վրձինը ես մինչև հիմա ի վիճակի չեմ բարձրացնելու։
Մանկական առաջին հիշողություններից մեկը՝ մեծերի խոսակցությանն ականջ դները։
-Ասում ես՝ խելոք է։ Բայց ախր չի կարողանում քայլել։
Այդ օրվանից ոչինչ չի փոխվել։ Իմ ամբողջ կյանքում հաշմանդամությանս մասին խոսել են որպես մեխանիկական գործողություն կատարելու՝ քայլելու, ուտելու, խմելու, զուգարանից օգտվելու հնարավորություն կամ անհնարինություն։ Բայց ամենագլխավորը միշտ մնացել է որպես ամենագլխավոր. ես չեմ կարող քայլել։ Մնացածը մեծերին գրեթե չի հետաքրքրել։ Չես կարող քայլել՝ դեբիլ ես։
Հերթական մանկատունը, հերթական տեղափոխումը։ Այդ մանկատուն ինձ բերեցին կլինիկայից, ուր երկու տարի ապարդյուն փորձում էին ոտքի կանգնեցնել։ Պարզ բուժում էր։ Ծնկից ծալված իմ ոտքերը գիպսի մեջ դրեցին, հետո պարբերաբար կտրում էին գիպսը տարբեր տեղերից, սեղմում էին անոթներն ու ոտքերն անշարժացնում նոր դիրքում։ Մեկուկես տարուց ոտքերս ուղիղ դարձան։ Փորձեցին ինձ անթացուպերով կանգնեցնել, հասկացան, որ անօգուտ է, դուրս գրեցին։ Բուժման ընթացքում ոտքերս անընդհատ ցավում էին, ես էլ դանդաղ էի մտածում։
Օրենքով Սովետական Միության ամեն դպրոցական կրթության իրավունք ուներ։ Ովքեր կարող էին, հաճախում էին կլինիկային կից դպրոցական դասընթացներին։ Մյուսներիս մոտ ուսուցիչն էր պալատ գալիս։ Մի երկու անգամ էլ ինձ մոտ ուսուցչուհի եկավ, բայց համոզվելով իմ անկոտրում բթամտության մեջ՝ ինձ հանգիստ թողեց։ Ուսուցիչները կարեկցում էին «խեղճ էրեխուն» ու ինձ բոլոր առարկաներից «միջակ» էին դնում։ Այդպես՝ դասարանից դասարան էի փոխադրվում։
Կլինիկա ինձ տարան երկրորդ դասարանից, դուրս գրեցին, երբ չորրորդ էի։ Ամեն ինչ նորմալ է, ամեն ինչ օրենքով է։ Բերեցին դասարան, դրին հատակին։
Մաթեմատիկայի դասն էր։ Բախտս բերեց։ Հենց այդ օրը դասարանին ստուգողական աշխատանք էին տալիս։ Մաթեմատիկայից ստուգողական աշխատանքը պատասխանատու բան է. այդպիսի լուրջ միջոցառմանը մանկավարժական խորհուրդը առանձնացրել է իրար հաջորդող երկու դասաժամ՝ քառասունհինգական րոպեով։ Ուսուցչուհին ինձ մի երկու հարց տվեց, պարզեց, որ տղային պետք է երկրորդ դասարան տեղափոխել, ու հանգստացավ։ Կանչեց դայակին, հանձնարարեց ինձ տանել ննջարանների բաժանմունքը։
Դայակը եկավ, նայեց ինձ։
-Հենց նոր բերեցի, հիմա էլ տանե՞մ։ Հո ձի չե՞մ։ Ես էլ իրավունքներ ունեմ։ Այ քեզ գրագետներ։ Իրենք գլուխ չեն հանում, ե՞ս պիտի մեջտեղից ճղվեմ։ Որ պատերազմը չլիներ, գուցե ես էլ դասատու դառնայի։
Դայակը գնալով ավելի ու ավելի բարձր էր խոսում։ Ուսուցչուհին ուշադիր լսեց նրան և ի վերջո, հաշտվեց։ Նա շատ բարեկիրթ խնդրեց, որ դայակը դուրս գա, նրանից ներողություն խնդրեց պատճառած անհանգստության համար։ Դայակը գնաց։ Կարելի էր արդեն ստուգողականն սկսել։ Ուսուցչուհին գրատախտակին արագ գրեց առաջադրանքը։ Գրեց վերջացրեց, նստեց սեղանի մոտ։ Ես նայում էի գրատախտակին ու բան չէի հասկանում։ Թվերի հետ միասին առաջադրանքներում տառեր էլ կային։ Թե ինչ են պլյուսն ու մինուսը, լավ գիտեի. կլինիկայից առաջ բոլորից լավ էի սովորում։ Բայց բազմապատկման նշաններն ասես սովորական սխալմունք լինեին։
-Oրինակների մեջ սխալ կա,- սկսեցի ես առանց նախազգուշացման։- Ինչո՞ւ եք տառերը թվերի հետ գրել։ Հո տառերը չե՞նք գումարելու։
-Սխալ չէ։ Այդ տառերն իրականում թվեր են նշանակոմ։ Մենք պիտի գտնենք, թե հատկապես որ թվերն են տառերի փոխարեն։ Սա կոչվում է հավասարության լուծում։
-Ուրեմն՝ եթե մեկին գումարած խաչ հավասար է երեքի, խաչը հավասար է երկուսի՞։ Ոնց որ ամսագրի գլուխկոտրուկ լինի։
-Ոչ թե «խաչ», այլ «իկս»։ Բայց ընդհանուր առմամբ ճիշտ ես։
-Բա ինչո՞ւ է երկրորդ օրինակում «իկսը» գրված երկու թվերի արանքում։
-Դա «իկս» չի, այլ բազմապատկման նշանը։ Գրվում է կամ որպես կետ, կամ ռուսերեն х-ի նման։ Ես գրատախտակին խաչի նմանն եմ գրել, որ հետևի նստարանին նստողներին ավելի լավ երևա։
Ես չգիտեի՝ ինչ է բազմապատկումը։ Հիվանդանոցի բժիշկներին չգիտես ինչու աշխարհում ամենից շատ հետաքրքրում էր, թե ինչ կանի երկու անգամ երկուսը, երեք անգամ երեքը։ Եթե սխալ էի պատասխանում, նրանք բարձրաձայն ծիծաղում էին, ասում էին ճիշտ պատասխանը, երբեմն ինձ կոնֆետ կամ թխվածք էին տալիս։ Եթե ինձ բացատրեին, որ բազմապատկելը հետևողական գումարումն է, ավելի հեշտ չէր լինելու։ Ոտքերս խիստ էին ցավում, բժիշկներին էլ չէի սիրում։
Ուսուցչուհին բացատրում է ինձ բազմապատկումը։
-Ինչո՞ւ եմ սա քեզ բացատրում,- շարունակում է ուսուցչուհին։- Դու նույնիսկ բազմապատկման աղյուսակը չգիտես։
-Գիտեմ, բայց մինչև հինգինը։ Մեկ էլ հիշում եմ, որ վեց անգամ վեցը երեսունվեց է։
-Իսկ յոթ անգամ ո՞ւթը։
-Հիմա։
Սկսում եմ բարձրաձայն գումարել թվերը։ Ճիշտ պատասխան եմ տալիս։
-Ապրես, -գովում է ուսուցչուհին։
-Պարզ բան է,-ասում եմ, որ բացատրում եք, պարզ է դառնում։ Էլի պատմեք։
-Չես հասկանա։
-Կհասկանամ։ Դուք չէ՞իք ասում՝ ապրեմ։
Ուսուցիչն աշխույժ մոտենում է գրատախտակին և սկսում դասը։ Նա գրում ու գրում է։ Ժամանակ առ ժամանակ կանգ է առնում ու հարցնում՝ հասկացա՞ր։ Ես ամեն ինչ հասկանում եմ։ Նա ինձ մաթեմատիկա է պատմում, ես ընդհատում եմ նրա ճառը հարցերով։ Խնդրում եմ ավելին ասել։ Մենք իրար ժպտում ենք։ Ամեն ինչ այնքան պարզ է։
-Վերջ։ Այսքանն էր։ Ես քեզ պատմեցի այն ամենը, ինչ դու՝ որպես չորրորդ դասարանցի, պիտի իմանայիր։
-Կարո՞ղ եմ ստուգողականը գրել։
-Վստահ չեմ, թե կհաջողես, բայց փորձիր։
Ես փորձում եմ։
Երկու ժամը շատ արագ է թռչում։ Դասարանը հանձնում է ստուգողական աշխատանքները։ Ուսուցչուհին կռանում, վերցնում է ինձնից թերթիկը, արագ հայացք է գցում։ Նա սառն ու օտարոտի հայաց ունի. ոչ այնպիսին, որ քիչ առաջ գրատախտակի մոտ ուներ։ Ես ամեն ինչ հասկանում եմ։
Դեբիլ լինելն այնքան էլ դժվար չէ։ Բոլորը քո կողքով են նայում. քեզ չեն նկատում։ Դու մարդ չես, ոչինչ ես։ Բայց երբեմն բնական բարության կամ մասնագիտության բերումով զրուցակիցդ պարզում է, որ ներքուստ դու այնպիսին ես, ինչպես բոլորը։ Մի ակնթարթում անտարբերությունը վերածվում է հիացմունքի, հիացմունքը՝ խուլ հիասթափության իրականությունից։ Ես չեմ նայում ուսուցչուհուն։ Նրանք բոլորն էլ նույնն են։ Վստահ եմ, որ մտածում է նույն բանի մասին, ինչ նրա փոխարեն ով էլ լիներ` ոտքերիս մասին։ Ոտքերն են գլխավորը, իսկ մաթեմատիկան՝ էնպես, ստից բան է, զբաղմունք։

Ռուսերենից թարգմանեց Հասմիկ Ղազարյանը

 

Սպիտակը՝ սևին. Տղերքը

Ռուբեն Դավիդ Գոնսալես Գալյեգո

Նախորդ հատվածը

Պալատում մենք տասը հոգի էինք։ Ավելի ճիշտ՝ ինը։ Վովկային չէինք հաշվում։ Վովկան չէր խոսում։ Ոչինչ չէր կարողանում անել. մենակ ուտում ու կեղտոտում էր։ Հաճախ արթնանում էինք նրա բղավոցից։ Նա, ինչպես միշտ, ուտել էր ուզում։ Կարող էր շատ ուտել՝ իչքան տային։ Տալիս էին բոլորի չափ, բայց նրա համար քիչ էր, ու բղավում էր. տասներկուամյա նորածին։

Մեկ էլ՝ ես ու Վասիլյոկը։ Վասիլյոկը քսան տարեկանի տեսք ուներ։ Նրա ոտքերն էին կաթվածահար։ Առողջ էր ցլի պես. ավելի շուտ՝ բոլոր մտավոր հետամնաց մարդկանց պես։ Մի անգամ բռնեց իրեն ծաղրող դայակի ոտքը, սա չէր կարողանում ազատվել, ու ոտքի վրա էլ երկար ժամանակ կապտուկը չէր անցնում։ Դայակները ծաղրում էին նրան՝ էդ անմեղ ցլին։ Անցնելիս խփում էին ուսին կամ մի թթու բան ասում, սա էլ հետո ամբողջ գիշեր աղմուկով իրեն էր քորում՝ տեղիք տալով նոր կատակների։ Ընդհանուր առմամբ նրան լավ էին վերաբերվում։ Միշտ ուտելու կրկնակի բաժին էին տալիս։

Ես իննամյա տղա եմ։ Պատկերացրեք՝ անդամալույծ մի մարդ։ Պառկել է՝ արմունկները հատակին հենած և ճոճվում է մի կողքից մյուսը։ Նա մի բան է անում, բայց դուք դեռ չեք հասկանում` ինչ։ Նա սողում է։
Ես արագ էի սողում՝ կես ժամում մի երեք հարյուր մետր, եթե չհոգնեի։ Բայց ամեն 10-15 մետրից ստիպված էի հանգստանալ։
Բայց ես կարո՜ղ էի սողալ։ Սողալ կարողանում էինք միայն ես ու Վասիյլոկը։ Հենց դա էլ մեզ տարբերում էր մյուսներից։
Նրանք յոթն էին։ Բոլորի անունները չեմ հիշում։ Ոչ էլ ինձ թույլատրված էր իմանալ նրանց անունները։ Մենակ Սաշկա Պոդդուբնին էր կարողանում նստել, ու դայակներն առավոտյան նրան նստեցնում էին հատակին՝ ցածրիկ սեղանի առաջ։ Մյուսներն օրերով պառկած էին մահճակալին։ Նրանց մասին ասում էին «տղերքը»։ Հարգանքը նրանց նկատմամբ մանկատանը բացարձակ էր, նույնիսկ մանկատան կնքահայրը գալիս էր նրանց հետ խորհրդակցելու։ Մենակ մեր սենյակում հեռուստացույց կար, ու երբ ուզեինք, կարող էինք նայել։

Ես պատահաբար ընկա այդ սենյակը։ Ինձ որ բերեցին, հենց այդ ժամանակ տղերքից մեկը մեռել էր։ Դա 3-րդ համարի դժբախտ մահճակալն էր։ Ինձնից առաջ այդտեղ երեք հոգի էր քնել, ու բոլորն էլ մեռել էին։ Ոչ ոք չէր ուզում զբաղեցնել դա, բայց ես նոր էի։ Հետո ինձ ուզում էին ուրիշ սենյակ տեղափոխել, բայց Սաշկա Պոդդուբնին խնդրեց, ու թողեցին։ Դե, դա ուրիշ պատմություն է։ Մի անգամ Սաշկան զուգարան էր ուզում, իսկ Վասիլյոկը սենյակում չէր։ Ես կարող էի ընտրել. կամ դայակին կանչել, կամ փորձել ինքնուրույն օգնել։ Ատամներով բռնեցի նրա տաբատի գոտին, քաշեցի, առաջ հրեցի անոթը, և նա միզեց։ Հիմա, մանկատան չգրված օրենքով, ես էլ կարող էի իրեն մի բան խնդրել։ Հավաքելով ողջ անպատկառությունս՝ խնդրեցի նրան մի գիրք տալ կարդալու։ Նա շատ գիրք ուներ։ Միշտ ինչ-որ բան կարդում էր կամ թարգմանում գերմաներենից։

-Վերցրու «Երեք հրացանակիրները»։
-«Երեք հրացանակիրները» կարդացել եմ, համ էլ դա մանկական է։ «Սոլյարիսը» տուր։
-Բան չես հասկանա։
-Կհասկանամ։
-Համառն ես, ու դա լավ է։ Վերցրու «Սոլյարիսը», հետո կպատմես՝ ինչ հասկացար։
Մի կիրակիի ընթացքում կարդացի «Սոլյարիսը»։ Երբ Սաշան հարցրեց՝ ինչ եմ հասկացել գրքից, պատասխանեցի. «Գլխավոր հերոսի ինչի՞ն էր պետք երկինք թռչել. կնոջ հետ շուտ պիտի հարաբերությունները պարզեր ու էն էլ՝ երկրի վրա»։ Սաշան ասաց, որ ես դեռ փոքր եմ ու բան չեմ հասկանում, բայց դրանից հետո գրքերը տալիս էր, որ կարդամ։ Ընդհանրապես բախտս բերել էր։ Տղերքը ինձ լավ էին վերաբերվում։

Շեֆերը եկան։ Շեֆերը մանկավարժական ինստիտուտի ուսանողներն էին։ Մեզ հավաքեցին մեծ դահլիճում, մեզ համար երգեցին ու գնացին։ Ավելի ճիշտ՝ ոչ բոլորը գնացին։ Շեֆական օգնության ծրագրով ուսանողները պիտի մեզ հետ ինչ-ինչ միջոցառում անցկացնեին, օգնեին տնայիններն անելու և այլն։ Բայց մեծ մասը մեզ մոտենում էր ինչպես բորոտների։ «Ինչպես բորոտների» արտահայտությունը ես հետո եմ մի տեղ կարդացել, ու շատ եմ հավանել։ Ուրիշ ինչպե՞ս կանվանեք չռված աչքերն ու վատ թաքցրած զզվանքը։
Բայց գալիս էին։ Որքան էլ տարօրինակ է, դրանք երկնքի աստղերով չբավարարվող ուսանողուհիներն էին։ Բնական բարությունն ու կարեկցանքը, գուցե նաև հետաքրքրասիրությունը նորից ու նորից նրանց բերում էին մեզ մոտ։

Մի այդպիսի աղջիկ մտավ նաև մեր սենյակ։
-Տղանե՛ր, ձեզ ինչո՞վ օգնեմ։
-Չիֆիր կխմե՞ս։
-Ի՞նչ։
-Թունդ թեյ։
-Կխմեմ։
-Դե, ներքնակիս տակից ջեռակը հանիր, տարան՝ պահարանիկից, գնա ջուր բեր ու պատրաստիր մահճակալի տակ։
Վովկա Մոսկվան էր ասում։ Մականունն էր «Մոսկվա»։ Թե ինչու, չգիտեմ։
Այդ ուսանողուհին մի քանի անգամ եկավ մեզ մոտ։ Տղերքը շոկոլադ էին հյուրասիրում, անեկդոտներ պատմում։ Նրա հետ հետաքրքիր էր ու ուրախ։
Մի անգամ մի քիչ երկար մնաց մեզ մոտ, ու եկավ գնալու ժամանակը։ Ոչ ոք, իհարկե, չէր ուզում նրան բաց թողնել։
-Տղանե՛ր, ախր դեռ ֆիզիկան ու մաթեմատիկան պիտի սովորեմ. միանգամից արտագրել թույլ չեն տա։
-Ո՞ր կուրսում ես։
-Երկրորդում։
-Հետդ դասագիրք կա՞։
-Պայուսակիս մեջ է։
-Հանիր, պահանջը կարդա,-ասում է Գենկան անկյունի մահճակալից։
Հանեց, նստեց, որ կարդա։
-Բայց ես, ախր, բան չեմ հասկանում։
-Ես էլ։ Մի տարի է՝ բարձրագույնն եմ սովորում։ Բարձրաձայն կարդա։
-Բա ֆորմուլանե՞րը։
-Ֆորմուլաներն էլ կարդա։
Աղջիկը կարդում էր իր դասագիրքը, մենք ուրախանում էինք, որ նա դեռ չի գնում, և կասկած չունեինք, որ Գենկան կլուծի նրա խնդիրները։

Նա երկար կարդում էր, հետո Գենկան ասաց, որ նստի սեղանի մոտ ու գրի։
-Բայց, ախր դու չես տեսնում՝ ես ինչ եմ գրում։
-Դու տեսնում ես, չէ՞։
-Տեսնում եմ։
-Դե, գրիր։
Եվ թելադրեց աղջկան նրա բոլոր խնդիրների լուծումներն ու լռեց։
-Պատասխանների հետ համեմատե՞մ։ Պատասխաններն ունեմ։
-Համեմատիր։
-Ամեն ինչ ճիշտ է։ Էդ ո՞նց կարողացար։ Առանց նայելու։ Ախր էդքան փոքր ես։
Գենկան մի տասը կիլո էր։ Բացի նրանից, որ չէր քայլում, ինչ-որ խնդիր ուներ նաև վահանագեղձի հետ. չէր աճում։ Սովորաբար նրան վերմակով ծածկում էին մինչև վիզը, իսկ վերմակի տակից նայում էր ութամյա տղայի դեմքը։ Բայց դա նաև լավ էր։ Նրան երբեմն հանում էին դուրս։ Ես ու Վասիլյոկը կարողանում էինք ինքնուրույն սողալ ասֆալտի վրա, մյուսները դուրսը չէին տեսել։
-Ես տասնութ տարեկան եմ։ Ինչքան դու ես փոքր, էնքան էլ՝ ես։
-Վա՞յ, տղանե՛ր (աղջիկը նրանց «տղաներ» էր ասում, ու էլ ոչ ոք նրանց էդպես չէր ասում), ես էլ կարծում էի՝ դեռ դպրոցական եք։
-Պաշտոնապես դպրոցական ենք։ Երկտարեցի։ Իսկ ոմանք ամեն դասարանում են երկու տարի մնացել։ Ուղղակի մեր մանկատան տնօրենն է բարի։ Չի ուզում մեզ ծերանոց ուղարկել։ Էնտեղ խնամող չի լինի, ու մենք կմեռնենք։
-Բա ինչո՞ւ ինստիտուտ չեք ընդունվում։ Ախր գերազանցիկ կլինեիք։
-Մենակ քայլողներին են ընդունում ինստիտուտ։
Նա արագ-արագ հավաքվեց ու գնաց։ Ես  սողացի դեպի միջանցք։ Անձրև էր գալիս, ու ես ուզեցի մոտենալ դռանը։

Զով էր՝ ուշ աշուն էր, թե վաղ գարուն։ Մուտքի դռները չէին փակում, ու ես սիրում էի սողալ ընդհուպ մինչև ելքը, նայել անձրևը։ Անձրևի մի քանի կաթիլ ներս էին ընկնում, հասնում ինձ։ Լավ էր ու տխուր։
Բայց այդ անգամ դռան մոտ իմ տեղն զբաղված էր։ Պինդ հենված դռանը՝ կանգնել էր այն նույն ուսանողուհին ու ագահորեն ծխում էր։ Ու լաց էր լինում։ Չեմ հիշում՝ ինչ էր հագել։ Մենակ հիշում եմ կրունկներով կոշիկները։ Շատ սիրուն էր։ Ինձ թվաց՝ այդքան սիրուն աղջիկ ես էլ չեմ տեսնի։ Նա ծխում ու լալիս էր։ Հետո վերջացրեց ծխախոտն ու գնաց անձրևի տակ։ Առանց թիկնոցի ու հովանոցի։

Ու էլ մեզ մոտ չեկավ։

*
Մոսկվայից հանձնաժողով եկավ։ Տնօրենին նկատողություն տվեցին, բոլոր տղերքին ուղարկեցին ծերանոց։ Նրանց դաստիարակը եկավ մեր դասարան. «Հիմա՝ ձեզ հետ եմ աշխատելու մինչև ավարտեք»։ Ես հինգերորդ դասարան էի, տարրական դպրոցն ավարտել էինք, ու հիմա մեզ «մեր» դասղեկն ու «մեր» դաստիարակն էր հասնում։

Տղերքին ծերանոց տանելուց մի ամիս հետո նա գնացել էր իր խնամարկյալներին տեսության։ Եկավ ու մեզ պատմեց։ Ութ հոգուց մենակ Գենկան է կենդանի մնացել։ Ծերանոցը բարաքների նման առանձին տարածքներից էր բաղկացած։ Ծերերն ու հաշմանդամները տեսակավորված էին ըստ հաշմանդամության աստիճանի։ «Մերոնք» պառկած են եղել առանձին բարաքում՝ անհուսալիների հետ։ Պատի երկայնքով ձգվում էին մահճակալների շարքերը, որոնցից մեզ էր կաթում։ Նրանց ոչ ոք չէր այցելում։ Դաստիարակը նրանց մեծ տարայով կոմպոտ էր տարել։ Գենայի մասին ասում էր՝ «Չարացած է»։ «Կոմպոտը հետ տարեք. մեկ է՝ քայլողները կուտեն»։
Հարցրի՝ որ մեծանամ, ինձ ի՞նչ են անելու։ Էլի տանելու են ծերանոց, որ մեռնե՞մ։
-Իհարկե։
-Բայց ես տասնհինգ տարեկան եմ լինելու։ Չեմ ուզում էդքան շուտ մեռնել։ Ուրեմն՝ ամեն ինչ իզո՞ւր է։ Ինչո՞ւ եմ բա սովորում։
-Բոլորովին էլ իզուր չէ։ Դուք պիտի սովորեք, որովհետև ձեզ ձրի կերակրում են։ Եվ ընդհանրապես, դասերդ սովորե՞լ ես։
Դրանից հետո ես շատ փոխվեցի։ Ամենափոքրիկ առիթով աչքերս լցվում էին, ու ես լաց էի լինում։ Ո՛չ համոզելն էր օգնում, ո՛չ սպառնալը։ Ձենովս մեկ գոռում էի։
Ինձ համար բժիշկ կանչեցին։ Մի պուճուր տղա էր. եկավ, նստեց հատակին՝ կողքիս, ժպտաց ու ինչ-որ բան հարցրեց։ Ես ի պատասխան ժպտացի։ Չէի ուզում հետը խոսել, բայց ստիպված էի։
-Ինչո՞ւ ես անընդհատ լաց լինում։
-Անընդհատ չի։
-Երեկ ինչո՞ւ էիր լաց լինում։
-Սողում էի, գլուխս մի տեղ խփեցի, լաց եղա։
-Ես քեզ չեմ հավատում։ Ինձ քո դաստիարակը պատմել է. դու անընդհատ ես լաց լինում։ Նորմալ չի։ Ինչո՞ւ չես ուզում հետս խոսել։
-Որովհետև Դուք հոգեբույժ եք։ Հոգեբուժները բոլորն էլ սկզբում շատ բարի են, բայց հետո տանում են հիվանդանոց։ Իսկ հիվանդանոցում սրսկում են ու էնպիսի հաբեր են տալիս, որ Վասիլյոկի նման ես դառնում։
-Քեզ ո՞վ է էդ անհեթեթությունն ասել։ Ոչ ոք քեզ չի տանելու։ Վասիլյո՞կն ով է։
-Հիվանդանոցը Վովկա Մոսկվան է ասել։
-Բա՝ հիմա ո՞ւր է քո Վովկան։
-Մեռել է։ Բոլորն էլ մեռել են։ Նրանք հա՛մ խելոք էին, հա՛մ բարի։ Իսկ Սաշկա Պոդդուբնին ինձ իր գրքերը տալիս էր կարդալու։ Ու հիմա նրանք չկան, իսկ Վասիլյոկը կա։ Նրան ուրիշ ինտերնատ են տարել՝ լավը, որովհետև կարողանում է սողալ ու զուգարան գնում է ինքնուրույն։
-Բա, քեզ ո՞վ ասաց, որ նրանք բոլորն էլ մեռել են։
-Դաստիարակը։ Համ էլ ասաց՝ որ տասնհինգս լրանա, ինձ էլ են տանելու։ Հիմա տասը տարեկան եմ։
Դաստիարակը տարակուսած նայեց բժշկին ու ասաց. «Հետո՞ ինչ։ Դրա մեջ ի՞նչ կա։ Ես դա ամբողջ դասարանին եմ պատմել»։ Բժիշկն սկսեց ծխել։Ես առաջին անգամն էի տեսնում, որ մեծ մարդը ծխեր սենյակում։ Չգիտես ինչու, նա ինձ դուր էր գալիս։
-Դու ինձնից վախենո՞ւմ ես։
-Հա։
Նա ամենևին չար չէր։ Ծխեց մինչև վերջ, նայեց վրաս ու գնաց։
Իսկ Գենկան շուտ մեռավ։

 

Շարունակություն

Թարգմանեց Հասմիկ Ղազարյանը

 

Սնունդ (մաս 2-րդ)

Ռուբեն Դավիդ Գոնսալես Գալյեգո

Նախորդ հատվածը

Զատիկ։ Բոլոր դայակները տոնական են հագնված։ Տոնական տրամադրությունն ամեն ինչում է։ Դայակների առանձնահատուկ սիրալիրությունը մեր նկատմամբ զգոն է պահում դաստիարակներին։ Ես բան չեմ հասկանում։ Չէ՞ որ տոների ժամանակ շքերթներ ու ցույցեր են լինում։ Շքերթ չի լինում միայն Նոր տարուն։ Բայց Նոր տարուն եղևնի ու նվերներ են լինում։
Նախաճաշից հետո դայակը մեզ մեկական ներկած ձու է տալիս։ Ձվի ներսը նույն սպիտակն է, ինչ որ սովորականինը։ Ես զատկի ձու եմ ուտում։ Շատ համեղ է։ Շատ ավելի համեղ է այն ձվերից, որ մեզ տալիս են մանկատանը։ Մանկատան տվածները շատ եփած են, կոշտ, իսկ սրանք փափուկ են և շատ-շատ համեղ։
Որան էլ տարօրինակ է, որտեղ եղել եմ՝ մանկատանը, հիվանդանոցում, թե ծերանոցում, որևէ բարի հոգի ինձ Զատկին կարմիր ձու է տվել, և դա ուղղակի հրաշալի է։
Ռուսաստանում հանգուցյալների հոգեհաց տալու սովորույթ կա։ Հարազատները մահվան քառասուներորդ օրը պիտի ուտելիք տան ուրիշներին, ընդ որում հյուրասիրեն ոչ թե՝ ում պատահի, այլ ամենադժբախտներին։ Որքան դժբախտ լինի հյուրասիրվողը, այնքան գոհացրած կլինես մահացածին, այնքան մեծ կլինի քո վաստակն Աստու առաջ։ Բայց աշխարհի ամենաերջանիկ երկրում որտեղի՞ց ճարեին դժբախտների։ Դե, խեղճերն էլ պայուսակներով, զամբյուղներով ու փաթեթներով գալիս էին մանկատան դարպասների մոտ։ Կոնֆետ էին բերում, թխվածք, հացեղեն, բերում էին կարկանդակներ ու բլիթներ։ Անխոնջ դաստիարակները քշում էին նրանց, բայց շատ հաճախ՝ ապարդյուն։
Իսկ մեր դայակները, իրենց ծառայողական դրությունից օգտվելով, չնայած խիստ արգելքին, մանկատան դարպասներից անցկացնում էին «հոգեհացը»։
Ամենաշատը մեզ՝ չքայլողներիս հետ աշխատող դայակների բախտն էր բերում։ Մեզ առանձին էին կերակրում. դաստիարակները հեռու էին լինում։ Մի դայակ նույնիսկ հաջողեցրել էր մի կաթսա մրգային կիսել անցկացնել։ Համ էլ մենք ամենադժբախտներն էինք։ Կոնֆետները, որով մեզ կերակրում էին, անհամեմատ ավելի բարձր էին գնահատվում։ Մենք էլ մեր կողմից գիտեինք, որ «հոգեհացի» համար շնորհակալություն չեն ասում, երբ քեզ հյուրասիրում են, չի կարելի ժպտալ։
Ես պառկած էի այգում։ Մենք այգի էինք անվանում մի քանի խնձորենին, որ աճել էին մանկատան շենքի մոտ։ Ես ստիպված էի երկար սողալ դեպի այգին, հոգնել էի ու պառկել մեջքի վրա՝ հանգստանալու։ Բոլոր քայլողները հեռու էին, ակումբում կինո էին նայում, թե նրանց ինչ-որ տեղ էին տարել՝ չեմ հիշում։ Ես պառկած սպասում էի, թե երբ մի խնձոր կընկնի ինձ մոտիկ։ Բայց իմ բախտը շատ ավելի բերեց։
Մի նիհար պառավ ցանկապատից ներս թռավ։ Ցանկապատը երկմետրանոց էր, բայց տատիկին դա չէր խանգարել։ Նա արագ ցած թռավ, շուրջը նայեց ու մոտեցավ ինձ։ Գործից հասկացողի աչքով ձեռքերս ու ոտքերս ուսումնասիրելուց հետո կասկածամտոցեն հարցրեց. «Չլինի՞՝ որբ ես»։ Ես գլխով արի։ Նման բարեբախտություն նա չէր սպասում. ոլորված ձեռքեր ու ոտքեր, հետն էլ՝ որբ։ Նա ցած դրեց իր զամբյուղը, հետ տարավ սրբիչը, որ ծածկում էր պարունակությունը, հանեց բլիթները, տվեց ինձ ու կարգադրեց՝ կե՛ր։ Ես սկսեցի արագ ուտել բլիթները։ Շտապեցնում էր ու անընդհատ կրկնում. «Աղոթիր մորաքույր Վառվառայի համար, մորաքույր Վառվառայի»։ Բայց ամեն լավ բան շուտ է վերջանում։ Անկյունից արդեն երևում էր դաստիարակը։
-Ի՞նչ օտար մարդ է տարածքում։ Ո՞վ է Ձեզ ներս թողել։ Ի՞նչ եք այստեղ անում։
Հետո՝ ինձ.
-Ի՞նչ ես անում։
Ի՞նչ էի անում։ Երրորդ բլիթն էի ծամում։ Արագ էի ծամում, որովհետև ձեռքիս կես բլիթ էլ կար, և ուզում էի հասցնել բոլորն ուտել։
Եռանդուն տատիկն արդեն առել էր իր զամբյուղն ու թռել ցանկապատի վրայից։ Ես արագ կերա-վերջացրի բլիթը։ Դաստիարակը կանգնեց, ինչ-որ բանի ժպտաց ու գնաց։ Դրանք իմ կյանքում առաջին բլիթներն էին։
Հերթական անգամ ինձ մի մանկատնից մյուսն են տեղափոխում։ Տոնն արդեն կայարանում է սկսվում. Ինձ պաղպաղակ ու լիմոնադ են տալիս։ Պաղպաղակը մեծ է ու ծածկված շոկոլադով։ Հենց գնացքը շարժվում է, դայակն ու բուժքույրը գնում են, ինչպես իրենք են արտահայտվում, «ման գալու»։ «Հա՝ ի՞նչ. գնանք՝ ման գանք»։ Վերադառնում են երկու վրացու հետ։ Մեկը ծեր է, սպիտակ մազերով, մյուսը՝ քիչ ավելի երիտասարդ։ Բոլորը օղի են խմում, ուրախ են։ Ինձ համար մի մեծ կտոր երշիկ են կտրում, ձու են տալիս, լիմոնադ… Ծեր վրացին հա երշիկ է կտրում, բրդուճ անում ու անընդհատ ինձ ասում. «Դու կե՛ր, կե՛ր։ Էրեխեքը պիտի լավ ուտեն»։ Ուտելիք շատ կա, ու ոչ ոք չի հաշվում։ Մթնում է։ Կարելի է՝ ինչքան ուզես, պատուհանից նայես ու երշիկ ուտես։ Ուզում ես՝ գնա՜ս, գնա՜ս ու պատուհանից դուրս նայես։ Ես մտածում եմ, որ եթե աշխարհի բոլոր մեծերին երշիկ ու օղի տան, նրանք բարի կլինեն և բոլոր երեխաները՝ երջանիկ։
Ես իմ վերջին ու աշխարհի ամենալավ մանկատանն եմ։ Դիմացս նախաճաշն է` մի քիչ կարտոֆիլի խյուս, կես պոմիդոր, հաց ու կարագ ու թեյ։ Հաստատ գիտեմ՝ տոն չէ, բայց ինչո՞ւ են կարտոֆիլ տալիս։ Թեյն եմ համտեսում՝ քաղցր է։ Թարմ պոմիդորն ընդհանրապես դելիկատես է։ Ես բոլորն ուտում եմ, ու հասկանում, որ բախտս ֆանտաստիկ բերել է. ես դրախտ եմ ընկել։

Շարունակությունը

Թարգմանեց Հասմիկ Ղազարյանը